اِتود: (فرانسوی:Étude) به معنای مطالعه است و در موسیقی به قطعههایی که گفته میشود که هدف آنها ارتقای تکنیک نوازندگی است. هر اتود معمولاً برای یکی از مشکلات فن نوازندگی و رفع یکی از ضعفهای تکنیکی هنرآموزان تصنیف میشود. آهنگسازان و به خصوص رمانتیکها طبعاً کوشیدهاند اتودهای خود را علاوه بر تأمین هدف بالا، زیبا نیز تصنیف کنند، به طوری که تکنوازها آن را در رپرتوار رسیتال خود، به قصد نشان دادن قابلیت نوازندگیشان میگنجانند. برای مثال، اتود اپوس 25 شماره 6فردریک شوپن برای تمرین پیانیست برای اجرای سریع و موازی فواصل سوم کروماتیک است، و اتود اپوس 25 شماره 7 او تأکید بر تولید نغمهی آوازین در یک ملودی پلیفونی دارد، و اتود اپوس 25 شماره 10 او اکتاوهای موازی را پوشش میدهد. معنی دیگر اتود ، طراحی اولیه است.
آرانژمان: آهنگی كه برای ارکستر یا ساز مشخصی ساخته شود را آرانژمان میگويند.
گام: (از فرانسه gamme) توالی چند نت است که به ترتیب ارتفاع مرتب شدهاند. گام ممکن است بالا رونده یا پایینرونده باشد یعنی ارتفاع نتها در آن به ترتیب صعودی یا نزولی مرتب شده باشند. جستارهای وابسته اکتاو گام دیاتونیک گام کروماتیک گام مینور گام ماژور گام بزرگ نسبی گام کوچک نسبی
ارتفاع :ارتفاع یک صوت با بسامد یا فرکانس آن مشخص گردیده و بطور کلی محدوده ای است که پایین ترین و بالاترین درجه صوت در آن مشخص می گردد.
اکتاو : اُکتاو (به انگلیسی Octave، گاه به اختصار به صورت 8ve و P8 نیز نوشته می شود) در زبان لاتین یعنی عدد هشت. اکتاو در موسیقی نشان دهنده ۷ نُت پایهای موسیقی: Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si و نت هشتم که تکرار نت Do اول با فاصله ۷ نت است میباشد. هر ساز دارای دامنه خاصی از لحاظ تکرار این نتها میباشد و دامنه سازها را اغلب با شمارش مجموع این هشت نت که برابر با یک اکتاو میباشد میسنجند. بدیهیست که سازهای مختلف دارای تعداد اکتاوهای مختلف میباشند. در واقع بازهی اصوات موسیقی به زیربازههایی به نام اکتاو بخش میشود. یک اکتاو بازه فرکانسی را شامل میشود که فرکانس انتهای آن دو برابر فرکانس ابتدای آن است. پس فرکانس هر نت ۲ برابر فرکانس نت همنام خود در اکتاو قبلی است (برای نمونه لا در اکتاو ۳ فرکانس ۴۳۷ هرتز، و لای اکتاو ۴ فرکانسی برابر ۸۷۴ هرتز دارد). فرکانس نتهایی که با فاصلهی یکسان از نظر موسیقی به ترتیب دنبال هم قرار میگیرند، تشکیل تصاعد هندسی میدهند.- آکسان : به معنی لهجه یا تکیه و فشار صوتی روی کلمات یا هجاهاست.
آلتو: نام گونهای از صدا در موسیقی است. در مطالعه هارمونی معمولاً چهار قسمت صدایی مورد استفاده قرار میگیرد، بهنامهای سوپرانو، آلتو، تِنور و باس. به صدای بم زنان و کودکان گفته می شود.
انتقال : تغییر و تعویض یک مقام و مشتقات آن به مقام دیگر از موضعی است که احساس ناهمگونی در شنونده ایجاد نشود.تعویض مایه یک قطعه موسیقی به مرتبه بالاتر یا پایین تر.
انعطاف پذیری صوت : میزان توانایی آمادگی حنجره شخص در انتقال از نتی به نت دیگر یا پرده ای به پرده ی دیگر مبتنی بر منطق موسیقی است.
اوج : یا هفتگاه به درجه هفتم یا نت سی si در دیوان اساسی گویند.
اُورتور: قطعهای سازی است که به عنوان مقدمه برای اپرا، اوراتوریو، باله و سایر آثار دراماتیک یا به عنوان یک قطعه مستقل اجرا میشود و معمولاً شامل نغمههای اصلی آن اثر است. این قطعه در اجراهای نمایشی زمانی که هنوز پردهٔ نمایش بالا نرفتهاست، توسط ارکستر اجرا میشود. در موسیقی ایرانی، از اواخر دوره قاجاريه،برای اولین بار توسط درویش خان مقدمهای بنام پیشدرآمد قبل از درآمد اجرا میشود. واژهٔ معادل پیشنوا از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای اورتور پیشنهاد شدهاست.
باریتون : به صدای توسط مردان گفته می شود.
باس : به صدای بم مردان گویند. نام بازهای از صدا در موسیقی و گونهای از صدای بسیار بَم انسان در خوانندگی و اپرا است.
بسامد : میزان ارتعاشات یک صدا در مقیاس یک ثانیه است و به آن تواتر یا فرکانس هم گویند.
بُعد : به پرده در موسیقی عرب بعد گویند.
بلندی صدا : همان شدت یا قوت صوت و عبارت از توان صوتی یا میزان انرژی آزاد شده صوتی است که از منبع تولید کننده آن در واحد سطح انتشار می یابد.به آن ولوم نیز گویند.
پارتیتور: (ایتالیایی: partitura، انگلیسی: score) نتنویسیای که نت تمام بخشهای سازی و آوازی یک ارکستر بزرگ، ارکستر مجلسی یا همنوازهای دیگر بر روی آن ثبت شده باشد. در پارتیتور هر حامل متعلق به یک بخش، یک ساز یا گروهی از سازهای همنام است که ملودی را همزمان اجرا میکنند. میزانبندی در پارتیتور، به وسیلهی خطوط عمودی صورت میگیرد که تمام حاملهای مربوط به بخشهای ملودیک همزمان را در بر میگیرد. هر رهبر ارکستر در کار رهبری به نتی که به شکل پارتیتور نوشته شده است، نیاز دارد و از روی آن ارکستر را رهبری میکند.
پرده : به مقدار فاصله بین دو نت گفته می شود.
پنتاکورد : به توالی پنج نت در یک گام موسیقی گویند.
تتراکورد : به توالی چهار نت در یک گام موسیقی گویند.
تحریر : صوتی آهنگین و خالی از حروف است که از حنجره انسان صادر شده و در حین اجراء آن،هوا هنگام عبور ،بوسیله ماهیچه های سوتی قطع و وصل می شود.نوسانات صوتی منظم و سازواره که از حنجره انسان صادر می شود.
تنور : به صدای زیر مردان گویند. تِنور (Tenor) نام بازهای از صدا در موسیقی و گونهای از صدای مردانه در خوانندگی و اپرا است. در مطالعه هارمونی معمولاً چهار قسمت صدایی مورد استفاده قرار میگیرد، بهنامهای سوپرانو، آلتو، تِنور و باس. تنور به زیرترین نوع صدای مردان گفته میشود که دامنهٔ آن بر اساس کلید سل، از نُت دو زیرخط اول تا دو بالای خط پنجم است، با این تفاوت که صدا دهندگی آن یک اُکتاو بَمتر (از سوپرانو) میباشد. این نوع صدا در آواز مردان در موسیقی ایرانی اهمیت فوق العادهای دارد و میتوان گفت که بیشتر آوازخوانهای مرد ایرانی صدایی از همین نوع را دارند که بهعنوان مثال از استادان : طاهر زاده ، دردشتی ، تاج اصفهانی و شجریان میتوان نام برد.
تون ساده : صدایی که تنها یک فرکانس داشته باشد.
تون مرکب : صدایی که دارای چند فرکانس مختلف است.
تونیک : به نت آغازین یک گام موسیقی اطلاق می شود.
جنس : تتراکورد در موسیقی عرب،جنس خوانده می شود.
جواب : به نت هشتم در یک اکتاو که تکرار همان نت اول است در موسیقی عرب،جواب اطلاق می شود و مفهومی کاملا صوتی دارد.
جهارکاه : به درجه چهارم یا نت فا در دیوان اساسی گویند.نام یکی از مقامات اصلی عربی است.
حسینی : یا ششکاه به درجه ششم یا نت لا در دیوان اساسی گویند.نام یکی از فرعیات مقام بیاتی است.
دوکاه : به درجه دوم یا نت رِ در دیوان اساسی گویند.
دومینانت : به نت پنجم در یک گام موسیقی اطلاق می شود.
دیوان اساسی : اکتاو اصلی که مصدر مقامات اصلی موسیقی عرب است خوانده می شود.
رنین صوت : طنین صوت در موسیقی عرب رنین خوانده می شود.
رپرتوار: (فرانسوی: Répertoire، انگلیسی: Repertory) در معنای لغوی یعنی فهرست یا جدول. اما در اصطلاح موسیقی مجموعه قطعههای موسیقی است که تکنواز (یا خواننده) برای رسیتال، یا ارکستر برای کنسرت آماده میکند. تعداد قطعههای موسیقی در رپرتوار، معمولاً زیادتر از قطعههایی است که در برنامهی رسیتال یا کنسرت اعلام میشود، زیرا ممکن است شرکتکنندگان پس از اتمام برنامه در عین تشویق مجری(های) برنامه اجرای قطعههای دیگری را طلب کنند
سبک : شیوه یا استیل هنری یا ادبی سبک گفته میشود.
سپرانو : به صدای توسط زنان و کودکان گویند.
سلفژ : روشی برای تربیت گوش و شنوایی است./ نت خوانی و نت نویسی است.
سُلّم : به نودار موسیقایی یک مقام در موسیقی عرب گویند.
سوپرانو: نام بازهای از صدا در موسیقی و گونهای از صدای بسیار زیر (متضاد بَم) زنانه در خوانندگی و اپرا است. در مطالعه هارمونی معمولاً چهار قسمت صدایی مورد استفاده قرار میگیرد، بنامهای سوپرانو، آلتو، تِنور و باس. فاصله بین بخشهای سوپرانو و تنور معادل ۸+۳ میباشد بنابراین بهتر است بصورت میزان دوم نوشته شود.
سیکاه : به درجه سوم یا نت می در دیوان اساسی گویند./ نام یکی از مقامات اصلی عرب است.
شدت صوت : رجوع کنید به بلندی
ششکاه : رجوع کنید به حسینی
صدا : یا صوت به فرکانسهایی که در اثر ارتعاش یک جسم ایجاد شده در محیط مناسب انتشار جریان یافته و برای گوش آدمی قابل دریافت است گفته می شود.
طریق : به خلق و ابداع یک آهنگ یا ردیف لحنی ،مبتنی بر مقامات عربی توسط قاریان صاحب سبک اطلاق می شود.
عقد : در موسیقی عرب گاه به معنای جنس یا تتراکورد و گاه به معنای پنتاکورد بکار می رود.
غَمّاز المقام : در موسیقی عرب به نت پنچم غماز می گویند.
فاصله : به میزان ارتفاع دو صوت یا دو درجه صوتی گفته می شود.
فرکانس : رجوع کنید به بسامد.
فون : واحد سنجش بلندی صوت است.
قرار : دارای مفهومی صوتی است و هم به معنای درجه اول اکتاو و هم به معنای بم صوت در موسیقی عرب بکار می رود.
قوت صوت : رجوع کنید به بلندی.
کردان : یا ماهور به درجه یا نت دو در دیوان اساسی گویند.
گام : عبارت از توالی تثبیت شده اصوات پی در پی با فواصل معین در یک اکتاو است که دارای مفهوم موسیقی است.در موسیقی عرب به آن مقاما یا نغمه گویند.
متزوسپرانو : به صدای زیر زنان و کودکان گویند.
مدت صوت : به مدت استقرار و مکث روی یک نت یا درجه صوتی مدت یا دیرند گویند.در موسیقی عرب به مدت صوت طنین گویند.
مرتبه : نام دیگر دیوان است.
موسیقی آوازی : نوعی موسیقی است که منشأ ان حنجره انسان است و معمولا در مقابل موسیقی ساز بکار می رود.
موسقی فولکور : به موسیقی محلی یا منطقه ای یا قومی گویند.
نبرات : یا عربات در موسیقی عرب به معنای تحریر بکار می رود.
نت : الفبای موسیقی یا علائمی برای نوشتن و خواندن یک متن موسیقی است.
نوا : به درجه پنجم یا نت سل در دیوان اساسی گفته می شود.
نوح : یکی از قالبهای رایج موسیقی در دوران اعراب جاهلی بوده است.
ولوم : مراجعه کنید به بلندی.
ویبراسون : به معنای لرزش های ساز واره در موسیقی و تقریباً به مفهوم تحریر نزدیک است.
هرتز : واحد فرکانس یا بسامد است.
هفتکاه : رجوع کنید به اوج.
یکاه : به درجه سل قبل از دیوان اساسی گفته می شود.
موسیقی ارتجالی : از اصطلاحات موسیقی عربی و به معنای بداهه خوانی یا بداهه نوازی است.در این موسیقی خواننده یا نوازنده فارغ از ایقاع یا ریتم نغماتی را بصورت آزاد در فضای موسیقی مقامی اجرا می کند.
مسافت صوتی : به فاصله بین درجات یا نتها در موسیقی عرب مسافت صوتیه گویند
. مکتب : رجوع کنید به سبک.
نوکتورن: (گرفته شده از واژه فرانسوی noturnal) قطعه ایست که معمولاً در شب نواخته می شد. کلمه نوکتورن اولین بار هنگامی در قرن هفدهم به کار برده شد که قطعاتی گروهی و دارای چندین موومان که اغلب در مهمانی های شبانه نواخته میشد ظهور کردند. گاهی از معادل ایتالیایی این کلمه برای نامگذاری چنین قطعاتی استفاده میشد که می توان به سرناتا نوتورنا (serenata notturna) اثر موتسارت اشاره کرد. در آن زمان نوکتورن را الزاما برای شب نشینی ها نمینوشتند اما ممکن بود مانند سرناد برای یک اجرای شبانه درنظر گرفته شود. فرم نوکتورن عامیانهتر از قطعات تک موومانی است که اغلب برای پیانو سلو نوشته می شد. این فرم در قرن نوزدهم گستردهتر شد.اولین کسی که قطعاتی با عنوان نوکتورن نوشت، جان فیلد آهنگساز ایرلندی بود که پدر نوکتورن مدرن (رمانتیک) خوانده می شود اما با این حال فردریک شوپن مشهور ترین آهنگساز در زمینه تصنیف نوکتورن است که ۲۱ نوکتورن برای پیانو نوشته است. از آهنگسازان پس از شوپن که نوکتورن هایی نوشته اند می توان به گابریل فوره، الکساندر اسکریابین و اریک ساتی اشاره کرد. از نمونههای دیگری که می توان برای این فرم موسیقایی مثال زد رویای نیمه شب تابستان اثر مندلسون است که برای ارکستر نوشته شده و موومان اول کنسرتو ویلن شماره ۱ ساخته دیمیتری شوستاکوویچ. اولین موومان از سونات مهتاب اثر بتهوون را نیز می توان نمونهای از یک نوکتورن دانست، اگرچه بتهوون خود چنین تعبیری از سوناتش نداشت. نوکتورن ها قطعاتی ملایم و آرام و اغلب پر معنی و غزل گونه و گاهی غم انگیز هستند. اما برخی از نوکتورنها حس کاملاً متفاوتی را القا می کنند مانند دومین نوکتورن ارکسترال دبوسی که حالتی سرزنده و شاد دارد.
|